Wie sport, is er al geweest of zal er komen: Qatar, waar atleten en kampioenschappen worden gekocht. Doha als sporthoofdstad van de wereld is geen hobby van rijke Arabieren, maar een economische overlevingsstrategie.

De wielrenners reden gisteren hun laatste ritje van het Sealine Beach Resort naar de Doha Corniche. In Qatar rijd je in waaiers zoals door De Moeren in Gent-Wevelgem. Het verschil? De Qatarese podiummissen in zwarte abaja en bijpassende hoofddoek, de zon, de prima hotels, het goede eten. Boeiend? Niet echt. Tijdens sommige ritten staan meer kamelen langs de kant dan Qatarezen.

In 2016 organiseert Qatar het wereldkampioenschap wielrennen op het vlakste en heetste parcours ooit. Normaal in de derde week van september, maar dan regent het soms oude wijven en als het niet regent, is het gemiddeld veertig graden. Drie weken later is het ‘maar’ 35 graden. Wat bezielde de internationale wielerunie UCI om in Valkenburg in september 2012 Qatar het WK toe te wijzen? Hetzelfde als wat de andere wereldsportbonden (zie lijstje) overhaalde: veel olie- en gasdollars.

Het meest recente wereldkampioenschap was dat van het handbal. Qatar bouwde drie gigantische sporthallen (kostprijs 220 miljoen dollar) en het gepimpte nationale team deed het lang niet slecht. Ze wonnen vanaf de achtste finales van sterke handballanden als Oostenrijk, Duitsland en Polen, maar telkens waren er klachten over de scheidsrechters. Na de verloren halve finale applaudisseerden de Polen uitdagend en minutenlang voor de scheidsrechters.

De Qatarese nationale ploeg bestond uit twee in Qatar geboren spelers en voor de rest uit Egyptenaren, Tunesiërs, maar vooral Serviërs, Kroaten, Bosniërs, Montenegrijnen, een Fransman, een Cubaan en een Spanjaard. Allemaal betaald om van paspoort te veranderen. Ze werden gecoacht door de regerende wereldkampioen, de Spanjaard Valero Rivera. Ze hadden zelfs een eigen harde supporterskern: zestig luidruchtige Spanjaarden die waren ingevlogen, net als 680 journalisten die ook reis, kost en inwoon hadden gekregen van de Qatarese sportautoriteit. In de finale was Frankrijk met drie goaltjes verschil te sterk. Sportsucces is te koop, maar er zijn grenzen.

National Vision 2030

De eerste topatleet die zijn paspoort wisselde en ook zijn naam inruilde, was de Keniaanse steeplechaser Stephen Cherono in 2003. Hij kreeg 1.000 dollar per maand (ongeveer 875 euro), voor het leven en geïndexeerd, en heette voortaan Saif Saaeed Shaheen. Hij werd prompt wereldkampioen.

De Qatarezen dachten dat ze het goed hadden geregeld, zoals met de Bulgaarse gewichtheffer Angel Popov die ze in 1999 hadden gelokt en die in Sydney als Said Saif Asseed brons won. Ze konden het goud in Athene al ruiken, maar Kenia hield de olympische vrijgave van Cherono tegen. De beste Qatarese sporter is trouwens de zoon van een sportmigrant. Hoogspringer Mutaz Essa Barshim, brons op de Spelen in Londen, is de zoon van een geïmporteerde Soedanese loper.

In 2005 begon de voorbereiding van de Qatar National Vision 2030, een nationale ontwikkelingsstrategie die Qatar wilde voorbereiden op het ondenkbare: een woestijn waaruit op een dag geen olie en geen gas meer komt. De doelen van QNV 2030 zijn menselijke, sociale, economische en ecologische ontwikkeling, duurzaam als het kan. Dat is officieel. Het echte doel was zo snel mogelijk de enorme berg cash, verdiend met olie en gas, te investeren met een return die de kleine minderheid van de Qatarezen in staat zou stellen de levensstandaard van vandaag aan te houden.

Het inkopen in wereldconcerns zoals Crédit Suisse, Volkswagen, Hochtief, Harrods, Sainsbury, Lagardère, Vinci, Vivendi, Miramax- Filmyard, Royal Dutch Shell, Barclays en London Stock Exchange, via de Qatar Investment Authority die op 150 miljard euro cash zit, was de eerste tactiek. Voor al het goede nieuws over de regio hebben ze Al Jazeera opgericht en dat heeft alle sportrechten in het Midden-Oosten en Afrika middels het filiaal beIN Sports. Ze kochten ook het voetbalteam Paris Saint-Germain, een slapende reus in het Europees voetbal.

Geld laten rollen is waar de Arabieren het best in zijn. Zo sponsorden ze als soennieten niet alleen IS en Al Qaida – toch een verbeterpuntje – maar kochten ze tegelijk de laatste jaren voor enorme bedragen kunst op. Cézannes De kaartspelers werd verkocht voor zo’n 220 miljoen euro, een record voor een schilderij, en 17 miljoen betaalden ze voor een installatie van Damien Hirst, ook een record maar dan voor een nog levende kunstenaar.

Obesitas en diabetes

Vijftig jaar geleden leefde de bevolking nog van parelvissen, vandaar de naam The Pearl voor het nieuwbouweiland bij Doha. Het Engelse protectoraat scheurde zich af in 1971 en werd een land. In dat jaar werd het grootste gasveld ter wereld ontdekt. Vandaag heeft Qatar het hoogste bruto nationaal product per inwoner, bijna 90.000 euro (België zit aan 36.410 euro).

Nooit heeft een land in zo’n korte tijd zoveel geld in de sport geïnvesteerd. Nooit heeft een land zoveel sportcomplexen gebouwd. Nooit heeft een land zich sneller in de sportbusiness ingekocht. Volgens de moderne Arabische economische mores is alles te koop, als er maar het juiste bedrag tegenover staat.

Handel, toerisme, kunst en sport zijn de vier peilers waarop Qatar moet scoren tegen 2030 en de volgorde mag ook andersom, want de familie Al-Thani, die de emir levert sedert 1822, heeft begrepen dat sport de snelste weg is naar wereldfaam. “Doha moet de sporthoofdstad van de wereld worden”, toeterde de eerste familie.

De bedenker van het plan was emir Hamad Bin Khalifa al-Thani, de uitvoerder is zijn zoon emir Tamim Bin Hamad al-Thani, die in juni 2013 de scepter overnam van zijn vader, en broerlief Jassim, die alle voetbalzaken regelt. Tamim is een van de eerste namen die de toen nieuwbakken olympische president Jacques Rogge in 2002 voorstelde om te coöpteren als lid van het Internationaal Olympisch Comité (IOC). Vreemd, want Rogge had tot dan geijverd voor meer sportexpertise in het IOC en nam plotsklaps een vadsig Arabiertje van 21 jaar zonder noemenswaardige sportkennis op in zijn gremium sportkardinalen.

Tamim ging thuis meteen aan het werk (zie zijband met het lijstje van wereldkampioenschappen en aanverwante continentale toernooien, die zijn landje van 300.000 Qatarezen en 1,9 miljoen migranten-arbeiders heeft georganiseerd en nog zal organiseren). Rond die migranten die in een systeem van semi-slavernij – de kafala – werken, is heel wat te doen.

Kafala komt erop neer dat een Qatarees jou adopteert en ‘sponsort’. In ruil daarvoor houdt hij je paspoort bij, want hij is verantwoordelijk voor jou. Wie weg wil, moet zijn paspoort terugkrijgen van de sponsor en daar wringt het schoentje. De sportwereld bleef lang blind voor die mistoestand, tot de Franse voetballer Zahir Belounis zich meldde met een hallucinant verhaal dat hij al een jaar werd vastgehouden door zijn club, niet betaald en niet vrij om te gaan waar hij wil.

Belounis schreef een open brief naar Pep Guardiola en Zinédine Zidane, twee ambassadeurs van het Qatarese succesvolle bid voor het WK 2022. De respons was matig, maar inmiddels is Belounis weer thuis. De kafalapraktijken zouden door nieuwe wetten worden vervangen.

Er wel meer dat nog moet worden geregeld. Qatarese vrouwen waren voor het eerst op de Olympische Spelen in 2012. Hun geluk is dat ze met het jaar dikker worden (aldus een officieel rapport) en dat zien de Qatarese mannen niet graag gebeuren. Sport moet hun vrouwen redden van obesitas en meteen ook alle sedentaire Qatarezen van de diabetes, die nu al één op de vijf treft.

Sporten in een woestijn

Tussen de WK’s van 2018 en 2022 zit een vreemd gat van drie jaar. Daar hadden in 2020 de Olympische Spelen in gepast, maar tot twee keer toe werd Doha niet bij de laatste drie steden-kandidaturen geselecteerd door het IOC. Het zou zich tegen september van dit jaar opnieuw melden, voor de derde keer op rij.

De kansen zijn gestegen. Rogges opvolger Thomas Bach was jarenlang lid van de Duits-Arabische Kamer van Koophandel en is verkozen met de steun van de Arabische entente. Eerlijk is eerlijk: Rogge werd in 2001 ook door de Arabieren gesteund, maar ging er altijd prat op dat zijn IOC zich nooit heeft laten lijmen zoals de wereldvoetbalbond FIFA.

Sport behoort in de geopolitiek tot de soft power, maar het spel om de macht wordt in Qatar hard gespeeld. De laatste vreemde verhuis naar de woestijn van een sport was de toekenning van het WK atletiek van 2019 aan Doha. Dat zal doorgaan tussen 28 september en 6 oktober, de heetste plek ooit voor een WK. Eugene in Oregon, de Amerikaanse bakermat van de fond en halve fond, moest het afleggen. “Sporten in een woestijn bij veertig graden is niet gezond”, stellen alle medici van alle bonden, zoals ook Michel D’Hooghe, van wie de zoon wel inmiddels zijn scalpel als orthopedist niet langer in Roeselare hanteert, maar in Aspetar, het state of the art sportmedisch centrum in Doha.

Over de waanzinnige beslissing om Qatar de Wereldbeker van 2022 toe te wijzen, is al veel geschreven. Samengevat: een land dat ijvert voor een ecologische en duurzame toekomst wil midden in de zomer (bij 45 graden plus) in de woestijn twaalf stadions neerpoten en die allemaal met airco koelen. Met de toeschouwers die buiten in de verzengende hitte moeten aanschuiven, werd even geen rekening gehouden.

De FIFA had deze kandidatuur terug naar af gestuurd, althans in het technisch rapport dat vooraf was opgesteld, maar de 24 leden van het executief beslisten anders. Inmiddels is de corruptie blootgelegd en heeft de helft van het executief van de FIFA boter op het hoofd. Een kwart stapte effectief op of werd verwijderd.

Voetbal is de eerste sport en dus wil Qatar daarin aanwezig zijn op het hoogste niveau. Op het eigen WK betekent dat met een Qatarees team. Daartoe zit Qatar met zijn Aspire Academy ook in ons land. Aan het einde van de voetbalvoedselketen van Qatar zit sinds maart 2012 KAS Eupen, een tweedeklasser die 31 spelers in dienst heeft, onder wie zes Belgen, vijf Europeanen, zes Qatarezen en dertien Afrikanen.

Eupen kwam in beeld toen het haast failliet was en de Qatarezen een Europees team zochten om hun talenten te laten rijpen. België was een goede optie omdat de instapdrempel voor niet-Europeanen hier maar 73.000 euro bedraagt (in Nederland is dat 275.000 euro). Aspire Football Dreams heet het project en het begon ooit in met Aspire Africa in zeven landen. Vandaag gaat het om zeventien landen, waaronder ook drie in Midden- en Zuid-Amerika en twee in Azië. Het project is eenvoudig: er wordt geïnvesteerd in het lokale voetbal en in regionale centra en in ruil worden de grootste talenten uitgenodigd om in Doha op stage te komen.

Vaak wordt de link gelegd met de Qatarese nationale ploeg, die op het eigen WK van 2022 best een representatief elftal op de mat brengt. Dat zal moeilijk lukken met geboren Qatarezen, maar zijn er andere opties? Een nationaliteitswissel wordt door de FIFA alleen maar toegestaan als er een link is met het nieuwe land en als de persoon vijf jaar in het land heeft gewoond.

Volgens de Duitser Andreas Bleicher, die het Football Dreams project overziet, is het de bedoeling via importspelers het niveau van de Qatarezen te verhogen. “We zullen geen massale naturalisatie zien zoals in het begin van deze eeuw, toen 38 Keniaanse atleten ineens Qatarees werden”, zegt Bleicher.

Er zijn wellicht andere redenen te bedenken voor deze strategie. De streng geselecteerde en goed opgeleide atleten – directeur voetbalzaken is Josep Colomer, de ontdekker van Lionel Messi – kunnen ook worden verkocht aan rijke clubs. De eerste, ene Diawandou Diagne, is na twee seizoenen Eupen nu aan de slag bij FC Barcelona.

Football Dreams heeft nog andere doelen gediend. Het opende de deuren voor strategische participaties in de snelgroeiende economie van donker Afrika. Op korte termijn was er nog een voordeeltje. Vijf van de adoptielanden, waar de ouders tegen een mooi bedrag hun kind-talenten afstaan en de voetbalbond en hun bobo’s rijkelijk wordt vergoed, hadden niet toevallig een lid in het executief van de FIFA, dat op 2 december 2010 verrassend koos voor Qatar.