Hoe een ministaat via sport de wereld probeert in te palmen

Vanuit een soort overlevingsdrang bokst Qatar al een halve eeuw boven zijn gewicht, al neemt het met deze World Cup wel erg veel hooi op de vork. Een match winnen zou leuk zijn, maar bovenal wil Qatar de wereld overtuigen van zijn goede bedoelingen. Nu maar hopen dat de vieze Franse en andere potjes gedekt blijven.

‘Qatar deserves the best.’ Wie landt op Doha International Airport, voor het tweede jaar op rij tot beste luchthaven ter wereld uitverkozen, ziet ze meteen hangen: de grote affiches in het Engels en het Arabisch. Qatar verdient het beste. Na hun tocht door de woestijn, en dat is daar nogal letterlijk te nemen, bedoelt de Qatarese nomenklatoera ‘alléén het beste’.

Hoe ze dat verkrijgen? Simpel: met geld, heel veel geld. Gasexporteur Qatar wordt in de politieke wetenschappen omschreven als een ‘Rentierstaat’. Dat is een land dat een aanzienlijk deel van zijn nationale inkomsten verkrijgt uit ‘renten’ die worden betaald door buitenlandse individuen, bedrijven of regeringen.

Renten, zo staat in economieboeken, kan inkomen zijn ‘verkregen uit de gift van de natuur’. De bekendste rentenierstaten zijn de olie- en gasrijke landen in de Perzische Golf. Qatar wil voor alle duidelijkheid af van die afhankelijkheid. Net als buur Saudi-Arabië heeft de absolute monarchie een plan ontwikkeld voor als die inkomsten minder worden en ooit zullen opdrogen.

Net als Saudi-Arabië heeft ook Qatar zijn plan voor een transitie naar een diverse economie ‘Vision 2030’ gedoopt. Alleen is de Qatarese versie door slimme diplomatie en het gebruik van wat politicologen soft power noemen net iets succesvoller gebleken dan de Saudische. Sport is een factor in die zachte Qatarese kracht. Reken maar dat de World Cup 2022 en het shinen van Qatar de andere Golfstaten de ogen uitsteekt.

Bewezen omkoping

Qatar is al vaker omschreven als het lelijke eendje van de wereldsport. Die sneer heeft dan niks te maken met de rechten, huisvesting en werkomstandigheden van de gastarbeiders. Ook de ecologische schade en de energieverspilling van luchtgekoelde open stadions komt dan zelden ter sprake.

De kritiek spitste zich toe op twee grote vragen. Hoe bestaat het dat een wereldsportbond een piepklein land – hoe rijk het ook mag zijn – toelaat om in een straal van 55 kilometer acht stadions te bouwen? Met een Qatarese voetbalcompetitie die nauwelijks toeschouwers trekt, is er voor zeven van die acht gigantische bouwsels geen enkele toekomst.

Tweede vraag: wat heeft de wereldvoetbalbond FIFA bezield om een van de meest asportieve landen na tal van andere sportkampioenschappen nu ook het grootste wereldkampioenschap, de FIFA World Cup, toe te wijzen?

Corruptie? Jazeker. Sleutelfiguur was Mohammad bin Hamman, van wie bewezen is dat hij 25 FIFA-officials had omgekocht. Dat was om in 2011 zelf FIFA-voorzitter te worden. Hij schatte zijn kansen goed in, nadat zijn rondje geld uitdelen ook was gelukt om de World Cup naar Qatar te krijgen. Van Bin Hamman is na zijn levenslange schorsing nooit meer iets vernomen. Benieuwd of hij zondag bij de openingsceremonie in een vipsectie van het Al-Baytstadion in Al-Khor zal opduiken.

De Franse connectie

Onderzoeken zijn nog lopend, maar als er nog donkere wolken boven de Qatarese hoofden zouden hangen, houden die geen verband met mensen- of werknemersrechten of ecologie en al helemaal niet met rechten van de queergemeenschap.

Als er nog wat hangt, dan ook niet bij de FIFA, die de corrupte verkiezing van december 2010 heeft bedekt met bergen zand. De helft van het toenmalig executief comité van de FIFA is in 2014 en 2015 beschuldigd en vervolgens geroyeerd en/of gevangengezet. Sommigen kozen voor de vlucht vooruit, een deel is overleden.

Overigens kwam het hele FIFA-exco in opspraak. Neem nu dokter Michel D’Hooghe, voormalig lid van dat corrupte executief. Een vooraf geschonken Russisch schilderij en de aanstelling van zijn zoon als orthopedist in de Aspire-kliniek in Doha kort na de verkiezing wogen niet zwaar genoeg om hem aan te klagen. In meer waardegebonden milieus zou hij dat nooit hebben overleefd.

De Franse recherche stelt alvast wel alles in het werk om de onderste steen boven te halen. Op 18 juni 2019 werd voormalige UEFA- voorzitter Michel Platini in Frankrijk opgepakt voor ondervraging. Platini zou van de Franse president Sarkozy, zelf veroordeeld voor corruptie, de vraag hebben gekregen om op Qatar te stemmen.

Qatar Airways, grote sponsor van de FIFA, ging na de verrassende stemmingsuitslag shoppen bij het Franse Airbus. Het kocht in één klap vijftig vliegtuigen. Platini heeft altijd toegegeven dat hij die meeting op het Elysée met Sarkozy heeft gehad en dat tot zijn grote verbazing ook de latere emir Tamim al-Thani daarbij aanwezig was. En dat uiteraard over de World Cup-kandidatuur werd gesproken, maar dat Platini al had beslist om het Qatar te gunnen en er dus van beïnvloeding geen sprake kon zijn.

Een jaar na de triomf van Qatar werd zoon Laurent Platini wel CEO bij het Qatarese sportmerk Burrda. Dat compleet onbekende merk was in het jaar van de verkiezing ook plots kledingsponsor van de Rode Duivels geworden en bleef dat tot 2014. Nog zo’n half mysterie.

Een jaar na die verkiezing verwierf beIN Sports (de sportpoot van Al-Jazeera) de tv-rechten van de Franse Ligue 1 voor een gruwelijk hoog bedrag en kocht Qatar Sports Investment, de sportportfolio van de Qatar Investment Authority (waarde: 445 miljard dollar), de Franse topclub Paris Saint-Germain.

Inmiddels was bekend geraakt dat beIN Sports net voor de verkiezing 400 miljoen dollar had geboden voor het tv-contract op de World Cups van 2018 en 2022, met een verplichting om 100 miljoen extra te betalen als Qatar de World Cup kreeg. Daarbovenop beloofde de Qatarese overheid drie jaar na de toewijzing nog eens 480 miljoen dollar. Dat dossier wordt nog onderzocht door de Zwitserse politie.

Nasser al-Khelaïfi

Er zit nog een Frans en vervelend luikje aan te komen voor Qatar. Meer in het bijzonder voor de kroonprins van het Qatarese voetbal, Nasser al-Khelaïfi, NAK pour les amis. Hij is de baas van Paris Saint- Germain en ook voorzitter van beIN Media Group en Qatar Sports Investment. In 2019 trad de Aziaat zelfs toe tot het hoogste bestuursorgaan van de UEFA, waarvan hij met beIN de tv-rechten kocht.

Op 29 september van dit jaar publiceerde de Franse krant Libération een dossier over Tayeb B., een Frans-Algerijnse zakenman die in Doha negen maanden werd vastgehouden en gemarteld. De man was in het bezit van bezwarende documenten over de handel en wandel van NAK. Daarbij volgens Libé ook details over de corruptie rond de toewijzing van het WK voetbal aan Qatar in 2010.

Of Tayeb B., die in Doha woonde sinds 2019, Al-Khelaïfi wilde chanteren, is niet duidelijk. Die trok echter alle registers open, stuurde de politie op B. af en heeft gekregen wat hij wilde: de documenten op een USB-stick en een wellicht afgedwongen belofte dat Tayeb B. zijn mond zou houden of anders vijf miljoen euro schadevergoeding moest betalen.

Inmiddels is Tayeb B. terug in Frankrijk, waar hij klacht heeft ingediend. Beetje bij beetje raakt zijn verhaal bekend. In Parijs had hij zich in de gratie gewerkt van de Qatarezen. Hij beschikte over een zeer uitgebreide kennissenkring in het Midden-Oosten en Noord-Afrika en dat alles kon Qatar wel bekoren.

Zodoende kreeg hij een verblijfsvergunning voor Qatar en een contract als consultant. En toen ging het ineens mis: Tayeb wist te veel. Het Franse gerecht onderzoekt nu in hoofde van Al-Khelaïfi de corruptie bij toewijzing van de World Cup, illegale tewerkstelling en nog enkele niet al te koosjere affaires in zijn privé- leven. Tenzij er nog een bommetje wordt gedropt vóór de finale op 21 december, is dat een zaak voor na de World Cup.

Het wereldkampioenschap voetbal is niet het eerste grote sporttoernooi dat Qatar organiseert. Sinds de Doha Open, een tennistoernooi dat startte in 1993 en nog steeds bestaat, heeft Qatar dertig grote sportkampioenschappen op zijn grondgebied verwelkomd. Daaronder een WK wielrennen in 2016 waar meer kamelen stonden te kijken langs de weg dan Qatarezen, een WK atletiek begin oktober 2019 dat in lege stadions plaatsvond en waar door de hitte de marathons liet starten om middernacht.

Maar evengoed WK’s tafeltennis, squash, gewichtheffen, zwemmen en handbal. Dat laatste in 2015 sloeg alle records. Drie gigantische sporthallen (kostprijs 220 miljoen dollar) werden gebouwd. Het tot dan onbestaande nationale team hield de Qatarese eer hoog met twee in Qatar geboren spelers en voor de rest Egyptenaren, Tunesiërs, maar vooral Serviërs, Kroaten, Bosniërs, Montenegrijnen, een Fransman, een Cubaan en een Spanjaard.

Buitenlandse atleten betalen – met geld is alles te koop – om van paspoort te veranderen is een beproefde Qatarese tactiek. Alle vijf olympische medailles die Qatar ooit heeft gewonnen, kwamen van genaturaliseerde Afrikanen en Europeanen.

De ‘Qaterese’ handbalselectie werd gecoacht door de toen regerende wereldkampioen, de Spanjaard Valero Rivera. Als harde supporterskern werden zestig luidruchtige Spanjaarden ingevlogen, die net als 680 journalisten reis, kost en inwoon en zakcentjes hadden gekregen van de Qatarese sportautoriteit. In de finale was Frankrijk met drie goaltjes verschil te sterk.

Internationaal wordt de inzet van sport om een land aan een gunstig imago te helpen omschreven als sportswashing. Qatar is daar veel bedrevener is dan pakweg grote buur Saudi-Arabië en de kleinere buurstaten van de Verenigde Arabische Emiraten.

Goede Wereldburger Qatar

Die politiek om sport te gebruiken komt uit de koker van één man, de huidige emir – zeg maar absolute koning – van Qatar, sjeik Tamim bin Hamad al-Thani. Die kreeg zijn opleiding in Groot-Brittannië en werd op zijn 22ste in 2002 het jongste lid ooit van het Internationaal Olympisch Comité, tot grote verbazing van die exclusieve club. Dat was met dank aan toenmalig IOC-voorzitter Jacques Rogge die de jonge sjeik-sportliefhebber lid maakte als beloning voor de steun die hijzelf bij zijn verkiezing vanuit de Arabische wereld had gekregen.

Dat volstond als return. Toen Doha kandideerde voor de Olympische Spelen van 2020 (die naar Tokio gingen) achtte Rogge hun kandidatuur minder dan kansloos. De sjeik leidt sinds 2010 zelf de Qatar Sports Investment, het vehikel dat de sportbudgetten van de staat beheert. In 2011 werd Paris St-Germain aan de bezittingen toegevoegd. In 2012 zelfs de voetbalclub uit Eupen, waar Qatarezen zouden worden opgeleid in de edele kunst van het Europese voetbal, maar waar vandaag geen enkele Qatarees meer speelt.

Tegelijk volgde de sjeik-troonopvolger, die in 2013 emir werd, een andere piste die moest leiden tot de symbolische maar niet minder belangrijke titel van Goede Wereldburger Qatar. Die politiek om zich overal in te mengen als positieve kracht wordt door kenners van het Midden-Oosten uitgelegd als een noodzaak. Danyel Reiche, professor in Libanon en aan Georgetown University in Doha, legt uit: “De dreiging van grote buur Saudi-Arabië is echt. In 2017 hebben zij en de andere Golfstaten Qatar een blokkade opgelegd. Officieel ten gevolge van de Qatarese steun aan de Moslimbroeders van Egypte, maar iedereen wist dat na-ijver, ook ten aanzien van de World Cup, de echte reden was. Die blokkade duurde tot in 2021 maar heeft niet gewerkt, omdat Qatar is doorgegaan met allianties smeden en zijn gas kon blijven verkopen. Dat kleine landje weet dat het alleen kan overleven als het een rol van formaat speelt, noem het voor mijn part boven het gewicht boksen, maar vooral iedereen te vriend houdt.”

Grote weldoener

Dat laatste betekent zowel het Turks als Amerikaanse leger een basis verschaffen, maar ook overal in de wereld steun verlenen. Qatar buit dan wel Nepalezen uit, ze waren bij de eerste en grootste weldoeners toen daar een aardbeving uitbrak. Evengoed steunden ze de slachtoffers van de orkaan Katrina in New Orleans, of initieerden de Darfoer-akkoorden en vredesbesprekingen tussen Hamas en Israël. Hun laatste goede daad was het herbergen van ambassades die voorheen in Kaboel in Afghanistan zaten en het aldaar helpen evacueren van vluchtelingen.

De meest recente goede boodschap die het ‘derde veiligste land van de wereld’ bracht, was vrouwen het recht te geven een rijbewijs te halen zonder goedkeuring van de man en de invoering van het minimumsalaris voor gastarbeiders.

De World Cup zou om vele redenen nooit in Qatar mogen doorgaan, maar er zit toch een positieve kant aan, vindt de Britse socioloog en voetbalschrijver David Goldblatt. “Nooit in de geschiedenis van een World Cup heeft een land zoveel toegevingen gedaan aan
de verontwaardigde internationale gemeenschap als Qatar.” Meer toegevingen dan ooit en meer gezeik dan ooit, daar hadden de Qatarezen nu eens niet op gerekend.