Lopen waar niemand heeft gelopen, harder dan ooit tevoren… Een marathonrecord onder de twee uur zal niet worden erkend, maar Nike neemt de kop in de grote sportschoenenwedloop.

Ze zijn met drie en ze zijn zwart. Ze wegen licht en lopen hard. Ze komen uit drie Oost-Afrikaanse landen en doen het namens het sportmerk Nike. Op 6, 7 of 8 mei zullen ze op aangeven van de klimatologen van het Breaking2-project worden gewekt met de melding “This is the day. We beginnen er aan over drie uur. Start fueling.”

Ze zullen vanuit hun hotel in de buurt van de Autodromo Nazionale in Monza, ten noorden van Milaan, met busjes naar het autocircuit worden gebracht. Busjes, jawel in het meervoud, want samen met de drie toplopers is ook een keurgroep van hazen samengesteld die de toppers uit de wind moeten zetten. Eenmaal de trein vertrokken, in hun geval een elektrische auto met een reuzegrote klok die in het tempo rijdt waarop ze moeten lopen, hebben ze 120 minuten om de mythische 42,195 kilometer af te haspelen op het racecircuit, 17,5 keer de 2,405 kilometer van de zogeheten junior track. Lukt het niet, dan zal hoongelach hun deel zijn en zullen de puristen opgelucht een glas drinken. Lukt het wel, dan heeft het grootste sportmerk ter wereld de grootste stunt ooit in de sport verwezenlijkt. De recordbreker zal meer dan één miljoen euro betaald krijgen, hoewel hij in geen tabel zal terug te vinden zijn want de internationale atletiekbond aanvaardt alleen tijden in reguliere wedstrijden en niet in privéloopjes, weze het dan in erg versnelde vorm.

“Het is alsof we naar Mars moeten, we weten alleen niet wanneer”, grapte olympisch kampioen Eliud Kipchoge, speerpunt van het project. Mars is wat overdreven, een reis naar de maan is een betere vergelijking voor een marathon onder de twee uur. In tegenstelling tot wat eerder werd aangenomen, zijn sportwetenschappers er nu wel van overtuigd: in ideale omstandigheden, als alles meezit en de toplopers hebben een goeie dag, dan wandelt Kipchoge samen met misschien nog een collega eind deze week op de maan. Op schoenen met een swoosh, het Nike-symbool.

Drie strepen vs. de swoosh

Breaking2 is meer een marketingproject van een merk dan van individuele atleten, luidt de kritiek. Dat zou kunnen, maar dat maakt de onderneming niet minder interessant. Afstandslopen wordt al dertig jaar geregeerd door iele zwarte mannetjes, met lange benen en een klein rompje waarin een flink hart en nog flinkere longen zitten. Prachtatleten, voor wie van die types houdt, maar die verder helemaal niks te vertellen hebben.

De strijd tussen Kipchoge en Kimetto is minder beklijvend dan die tussen adidas en Nike. De laatste vier wereldrecords op de marathon zijn allemaal gelopen op adidas. De huidige wereldrecordhouder heet Dennis Kimetto en hij liep zijn besttijd van 2u02’57 in Berlijn in september 2014. Op drie strepen en dus niet op de swoosh.

Nike zet als marktleider in de sportgoederenbusiness ruim de helft meer om dan adidas en is van huis uit een merk van loopschoenen. Wie zijn ijzersterke reputatie van schokdemping in de stratenlopen opbouwde, heeft ook op de marathon een eer hoog te houden. Adidas had wel zelf vage plannen om de sprong naar minder dan twee uur te wagen – getuige daarvan de in februari gepresenteerde schoen adidas adizero sub2 boost. Ook de bekende Engelse sportfysioloog Yannis Pitsiladis heeft een eigen Sub2hour-project maar is nog samen met de Ethiopiër Kenenisa Bekele voorlopig vruchteloos op zoek naar 30.000 dollar. Adidas had geen datum en Pitsiladis dacht aan 2019 en toen waagde Nike de sprong in het diepe en selecteerde een keurgroep aan lopers. Iets later werd de datum bekend: tussen vrijdag 6 en zondag 8 mei zou ideaal zijn. Op een windstille ochtend, bij minder dan 12 graden op een circuit zonder haakse bochten. Monza, here we come.

De drie geselecteerde toplopers zijn Eliud Kipchoge uit Kenia, Lelisa Desisa uit Ethiopië en Zersenay Tadese uit Eritrea. Kenners waren niet verrast van de eerste naam, wel van de andere twee. Ze zijn zorgvuldig gekozen door de NXT Generation-groep in het Nike Sports Research Lab, niet op basis van hun prestaties. Zo is ex-wielrenner Tadese wereldrecordhouder op de halve, maar op de volle marathon liep hij nooit sneller dan 2u10. De lopers zijn gekozen op basis van hun fysiologische potentie. Over Tadese schreef de British Journal of Sports Medicine in 2007 dat hij over de laagst gemeten loopeconomie beschikte. In mensentaal: niemand kon zo hard lopen en zo weinig energie verbruiken.

Van de drie is Eliud Kipchoge op papier de beste. Hij wordt gecoacht door ex-topper Patrick Sang en heeft een pr van 2u03’05, de op twee na beste tijd ooit in een stratenmarathon. Hij liep die nota bene in het bochtige en alles behalve snelle Londen. In zijn acht marathons heeft hij nooit ontgoocheld en in Rio liep hij vorig jaar onbedreigd naar het goud. Hoewel geen wereldrecordhouder wordt hij algemeen beschouwd als de beste marathonloper ooit.

Fysiologische rek

Kipchoge mag dan nog mentaal en fysiek sterk zijn, ook hij begint aan een 42,195 kilometer durende Star Trek-reis. Dit wordt een wedstrijd zoals hij die nog nooit heeft gelopen: zonder tegenstander, zonder tactiek, waarbij een auto zal bepalen hoe hard er wordt gelopen en de lopers zullen proberen volgen. De drie lopers zullen in het vierde kwart van de wedstrijd een fysiologisch gebied betreden waar geen mens ooit is geweest.

Een marathontijd onder de twee uur is een 5.000 meter in 12’17 en een 10.000 meter in 25’36 waard. De huidige wereldrecords op die afstanden zijn 12’37 en 26’17, twee keer op naam van Kenenisa Bekele van het Sub2hour-project. Het betekent acht keer 5 kilometer in 14’13 en dan nog 2 kilometer alles uit de kast halen. De enige die ooit een tussentijdse 5 kilometer liep in minder dan 14’13 is huidig wereldrecordhouder Dennis Kimetto, vorig jaar tussen de 30ste en 35ste kilometer, in zijn geval een onwaarschijnlijke tussenspurt

van 14’09. Kipchoge kwam nooit in de buurt. Hij liep zijn snelste 5 kilometers tussen 0 en 10 kilometer in Londen, maar nog altijd drie en acht seconden trager dan gewenst. Per seconde zullen Kipchoge en co. 14 centimeter moeten inwinnen op Kimetto. Het betekent arriveren in de tijd waarmee je in je beste marathon ooit nog een kilometer moest lopen.

Vanwaar toch dat optimisme en het geloof dat die kloof van bijna drie minuten nu ineens in drie jaar kan worden geslecht, terwijl men er normaal dertig jaar over doet? Omdat wetenschappers beweren dat het kan en omdat heel wat variabelen waar tot nog toe geen aandacht aan werd besteed, deze keer wel zijn onderzocht. Het loopoppervlak, de bochten, de kortste afstand volgen, het uit de wind houden (drafting), de voeding onderweg, de aangepaste training, de schoenen en ten slotte de afstelling van de motor van de atleet: alles samen moet dat drie minuten winst opleveren.

Ongezien? Neen, want 2,5 procent van een record halen, is al een keer vertoond en niet toevallig in de marathon, toen de Engelse Paula Radcliffe in 2003 2u15’25 liep, weliswaar gegangmaakt door onder meer mannen. Dertig jaar geleden beweerde de Amerikaanse arts Michael Joyner in een wetenschappelijke studie dat de menselijke limiet op de marathon bij 1u57’58 lag. Hij baseerde zich daarvoor op waarden als maximale zuurstofopname (VO2max), het percentage van de VO2max dat inzetbaar is en de zogeheten loopeconomie.

Hoeveel rek zit er nog op de fysiologie van de ideale marathonloper? Aangezien deze recordpoging toch op een autocircuit plaatsvindt, is een vergelijking met een auto op zijn best. Een auto kan een grote motor hebben, maar toch geen power ontwikkelen en ook nog eens te veel benzine verbruiken. Een atleet heeft maar zoveel brandstof in de tank en moet daar zuinig mee omspringen. De zuinigste onder de grote motoren zal de meeste kans maken om te winnen. Om het helemaal ingewikkeld te maken: een recordverbetering van 2,5 procent kan volgens sportfysiologen alleen als het energieverbruik met 2,8 procent afneemt. Dus sneller lopen en toch minder verbruiken.

Tanken onderweg

Een onderbelicht aspect waar de lopers zullen moeten aan denken, desnoods onder dwang zoals de ganzen van de gelijknamige lever, is de voeding onderweg. Oost-Afrikanen zijn het niet gewend om onderweg te drinken en te eten. Nochtans is dat de sleutel om aan het eind nog even hard te lopen als in het begin, of harder zelfs, de uiteindelijke bedoeling van deze recordpoging. Kipchoge was al geëvolueerd: hij was het gewend om 40 gram koolhydraten per uur tot zich te nemen. De anderen deden het op zijn Afrikaans: ze namen niks, dronken amper een slok.

Studies hebben uitgewezen dat je best minimaal 60 gram koolhydraten per uur inneemt en mits wat training van maag en darmstelsel kun je dat oprekken tot 90, hoewel een lichaam in theorie maar 70 gram per uur zou kunnen verteren. Elke gram koolhydraten levert 4 kilocalorieën energie, het spreekt vanzelf dat je er met 280 kcal (70gr x 4) niet komt als je er 2.000 per uur verbrandt. Dus moet ook vooraf juist en genoeg worden gegeten.

Maar er is meer dan alleen eten en koolhydraten. Eén naam onder begeleidende wetenschappers doet alvast een belletje rinkelen over de pre-race fueling-strategie. De Engelse fysioloog Andy Jones kreeg als bijnaam Andy Beetroot omwille van zijn obsessie met de bewezen prestatiebevorderende of -beschermende eigenschappen van rodebietensap. Wees er maar zeker van: de Oost-Afrikanen van Breaking2 zijn nu al rodebietensap aan het drinken. Bij de test op 7 maart over een halve marathon, waarbij alle lopers redelijk comfortabel de gewenste tijd onder het uur liepen, is de voedingsstrategie al eens toegepast. En nadien ongetwijfeld aangepast.

Vaporfly: energiewinst 4 procent

Een wetenschappelijk artikel in maart van dit jaar van de hand van de Nederlandse sportwetenschapper Wouter Hoogkamer (ex-KU Leuven) die les geeft en werkt in het Locomotion Lab van de University of Colorado in Boulder, kwam ook tot de conclusie dat een tijd onder twee uur mogelijk moet zijn. Nog voor de details van de recordpoging bekend waren, combineerden zij drie factoren.

De belangrijkste bleek de aerodynamica, waarbij ze rekening hielden met twee of/of-scenario’s: wind mee of drafting (het achter elkaar lopen) die elk drie minuten konden besparen maar niet konden worden opgeteld.

Een tweede element was de schoentechnologie waarmee één minuut kon worden bespaard. Een derde factor was het bergaf lopen waardoor 30 seconden konden worden bespaard. Dat laatste element viel weg omdat op een circuit wordt gelopen, net als het ‘wind in de rug’-scenario. Wat overbleef waren de drafting en de schoenen.

Wouter Hoogkamer: “Het drafting-scenario dat wij doorgerekend hebben, gaat uit van vier lopers die na de eerste helft achter de hazen te hebben gelopen, vervolgens om de beurt de kop nemen (als in het wielrennen). Nike heeft het tot nu toe over drie atleten gehad, en daarbij denken velen dat enkel Kipchoge een echte kans maakt. Dus op basis daarvan denk ik dat er maar weinig winst gehaald zal worden uit drafting in de tweede helft.

“Wel denk ik dat Nike met hun V-formatie (zij spreken over lopen in een diamantvormig pelotonnetje, HV) en de vele hazen in de eerste helft, nog de nodige winst kunnen boeken ten opzichte van een gewone stadsmarathon met slechts drie of vier hazen, en een kopgroep van zes tot acht kanshebbers. Hier zal het eerder andersom zijn met veel hazen in dienst van weinig kanshebbers.”

Ook wat betreft de schoenentechnologie deed men in Colorado onderzoek en berekende men dat ten opzichte van de relatieve adidas adios boost 2-schoenen, die Kimetto droeg tijdens zijn wereldrecord in Berlijn, een 100 gram minder zware schoen ongeveer een minuut winst zou kunnen opleveren. Maar tussen het verschijnen van de paper en de marathon maakte Nike bekend dat hun atleten de nieuwe Vaporfly Elite-schoenen zullen dragen.

Hoeveel die precies weegt is nergens te achterhalen maar de Vaporfly Elite is superlicht (150 gram per schoen, wordt beweerd). Hij maakt geen gebruik van de normale tussenzool, ook niet van het Boost-materiaal dat adidas in zijn ultralichte schoen stopte, maar van een licht gebogen tussenzool in carbon. Daar was heel wat om te doen toen de details van de schoen uitlekten. Sportwetenschappers die niet in the loop waren gehouden door Nike, spraken meteen van een Pistorius-effect omdat de springveren van geamputeerde atleten ook uit carbon zijn gemaakt. Maar carbonzolen zijn helemaal niet nieuw: ze bestaan al in wedstrijdspikes.

“Alsof je de hele tijd bergaf loopt”, liet Nike hun research director verklaren. Dat kan natuurlijk niet. De crux zit hem in de energiereturn door de zool. Daardoor verbruik je minder energie en loop je economischer, wat misschien lijkt op licht bergaf lopen. Omdat er geen oneigenlijk voordeel mag zijn door toepassing van een product of een materiaal waar de markt geen toegang toe heeft, brengt Nike nog dit jaar twee versies van de Vaporfly op de markt. De Elite-versie is weliswaar niet te koop, die is op maat gemaakt voor de… elite.

De Universiteit van Colorado deed in opdracht van Nike een externe studie naar deze schoenen. Hoogkamer: “We hebben het energieverbruik gemeten tijdens hardlopen in enerzijds gangbare marathonschoenen van Nike en anderzijds in een prototype van de nieuwe Vaporfly-schoenen. De Vaporfly-schoenen besparen 4 procent energie. De nog onbeantwoorde vraag is hoe die energiebesparing zich vertaalt naar tijdwinst.

“Ik durf te voorspellen dat je met die schoenen minimaal 3 minuten van de marathontijd kunt afhalen. Vervolgens heeft Nike de schoenen nog meer geoptimalizeerd voor de lopers in hun Breaking2-project, dus nog meer tijdwinst. Ze maken echt een heel goede kans om de twee uur te breken.”